Nieuw bloemstilleven voor Mauritshuis

Nieuw bloemstilleven – Het Mauritshuis heeft een nieuw bloemstilleven van Balthasar van der Ast verworven. Het schilderij Vaasje met een enkele tulp uit c.1625 is een zeldzaam paneel (26.5 x 20 cm) waarop maar één bloeiende tulp te zien is. Waterverftekeningen met hetzelfde tafereel zijn volop bewaard gebleven, zoals in tulpenalbums voor bollentelers. Daarentegen zijn er maar twee schilderijen met enkele tulp bekend uit de Hollandse 17^de-eeuwse schilderkunst. In 2022 maakte het paneeltje al deel uit van de tentoonstelling In Volle Bloei als boegbeeld voor het thema de tulp. Het Mauritshuis kan met Vaasje met een enkele tulp een nog completer beeld geven van de ontwikkelingen in de bloemstillevenkunst vanaf begin 17^de eeuw. De verwerving is mogelijk gemaakt dankzij de steun van de VriendenLoterij.

Nieuw bloemstilleven

Balthasar van der Ast, Vaasje met een enkele tulp, circa 1625.

Vaasje met een enkele tulp

Op de recente aanwinst is een rood-wit gekleurde tulp te zien. In de 17de eeuw waren deze ‘gebroken’ tulpen met gevlamde bloembladeren het meest geliefd, de reden dat op schilderijen bijna nooit effen tulpen zijn afgebeeld. Wat men toen alleen niet wist, is dat de ‘vlammen’ op de tulp het gevolg waren van een virusinfectie. Hierdoor kwam er niet elk jaar dezelfde tulp uit een bol. Op een van de bladeren zit een vlinder, een blauwtje, waarvan de binnen-vleugels goed te zien zijn met alle gele stippen. De vlinder vormt net als het vaasje het goudbruine kleuraccent in de voorstelling. Aan de andere kant naast het vaasje zit een dikke bromvlieg. Waar de vlinder vaak symbool staat voor vernieuwing en reïncarnatie, verwijst de bromvlieg naar dood en verval. Waarschijnlijk een bewuste keuze van de schilder om twee uitersten te verwerken in een klein en sympathiek schilderij. De vlieg wijst ons op het onvermijdelijke verwelken van de tulp, maar de vlinder biedt ons hoop. Elk jaar bloeit er namelijk weer een nieuwe bloem uit de tulpenbol.

Nieuw genre: bloemstillevens

Kort na 1600 kwamen bloemstillevens op als nieuw genre in de Nederlandse schilderkunst -schilderijen met een bos bloeiende bloemen. Zeldzame en exotische soorten waren favoriet, zoals de tulp. Hiermee creëerden de schilders onmogelijke boeketten, de diverse bloemen konden in werkelijkheid nooit allemaal tegelijkertijd bloeien. Het nieuw bloemstilleven van Van der Ast maakt onderdeel uit van het genre en onze wereldberoemde schildercultuur.

Detail vlinder op Vaasje met een enkele tulp.

De ‘’Hollandse’’ tulp

De tulp staat bekend als een echte Nederlandse bloem. Maar is dat wel zo? Nee, de tulp was een nieuwkomer uit Azië, kort voor 1600 geïntroduceerd vanuit Constantinopel (nu Istanbul). Een belangrijke rol voor de verspreiding van deze bloem in Nederland was weggelegd voor plantkundige Carolus Clusius uit de Zuidelijke Nederlanden. Hij werd in 1593 naar Holland gehaald om in Leiden de eerste Hortus Botanicus in te richten. Daarnaast schreef hij de eerste wetenschappelijke verhandeling over tulpen en voorzag hij plantenliefhebbers van bollen en zaden.

Balthasar van der Ast

De Zeeuwse schilder Balthasar van der Ast (Middelburg, 1593/1594) werd opgevoed door zijn oudere zus Maria. Zij was getrouwd met bloemstillevenschilder Ambrosius Bosschaert de Oude (1573-1621). Bosschaert werd uiteindelijk leermeester van Van der Ast en introduceerde hem in de bloemstillevens. In 1619 schreef Balthasar van der Ast zich als meester-schilder in bij het Utrechtse Sint Lucasgilde. De stad Utrecht was op dat moment hét centrum voor de bloemstillevenkunst. Ook schilder Roelant Savery – over wie in het voorjaar 2024 een tentoonstelling te zien zal zijn in het Mauritshuis – was hier werkzaam. Savery had grote invloed op de ontwikkeling van Van der Ast, die zich zijn kleurgebruik eigen maakte. Daarnaast had Balthasar van der Ast het voordeel diverse bloemsoorten te kunnen bestuderen bij Savery thuis. De schilder bezat namelijk een eigen tuin in Utrecht met exotische bloemen en planten.

Mauritshuis
Plein 29
2511 CS Den Haag

In het echt

De levende bloemkunst is in onze tijd nog steeds populair. Graag gezien zijn de topstukken van bekende bloemstylisten die over de hele wereld hun kunst tonen op de mooiste locaties. In Nederland bijvoorbeeld in kasteel Groeneveld.

Meer kunst

Zie ook de rubriek Uitjes op GroenVandaag.