LEIDEN – In 2017 viert de Universiteit Leiden het Leiden Asia Year. Een buitenkans om een aantal plantaardige kroonjuwelen uit Azië in deze nieuwe rubriek ‘Kroonjuwelen uit Azië’ centraal te stellen.
Kroonjuwelen uit Azië
Door Norbert Peeters
Hortus botanicus Leiden
‘A seed, which is a plant or tree in embryo, which has the principle of growth, of life, in it, is more important in my eyes, and in the economy of Nature, than the diamond of Kohinoor.’
(Thoreau, Journal, 22 maart 1861)
Zonder enige overdrijving acht de Amerikaanse kluizenaar-filosoof Henry David Thoreau (1817-1862) een zaadje belangrijker dan de diamant van Koh-i-Noor. En dit is niet zomaar een kostbaar kroonjuweel; Koh-i-Noor betekent ‘berg van licht’ in het Perzisch en dat is een passende naam voor deze 109-karaatse diamant uit India.
Na een lange voorgeschiedenis komt het kristallijne kleinood uiteindelijk in 1849 in handen van de Britse East India Company die hem schenken aan koningin Victoria. Maar wat brengt Thoreau ertoe meer belang te hechten aan een simpel zaadje dan ’s werelds kostbaarste diamant?
Zaden
In zijn postuum verschenen boek over de dispersie van zaden licht Thoreau zijn ontzag voor zaden nader toe. Als voorbeeld geeft hij het zogenoemde achtste wereldwonder: de mammoetbomen (Sequoiadendron giganteum) uit Californië. Het grootste exemplaar is de General Sherman. Deze groene gigant weegt ruwweg het equivalent van zes Jumbo Jets en is tweeduizend jaar geleden ontkiemd uit een zaadje van slechts een zesduizendste van een gram.
Thoreau prijst niet alleen de titanische afmetingen van de bomen. Elk zaadje bevat volgens hem de kiemkracht om een groen juweel voort te brengen.
Leiden Asia Year
De Universiteit Leiden beheert naast een levende collectie van plantaardige kroonjuwelen in de Hortus botanicus ook een bijzondere collectie aan meesterwerken over de Aziatische botanie. Eén van deze meesterwerken zal het vertrekpunt vormen van onze verkenning van de edelstenen van het plantenrijk.
Ambonisch Kruidboek
Het Ambonisch Kruidboek, geschreven door de Duitse natuuronderzoeker Georgius Eberhardus Rumphius (1627-1702), die in dienst was van de VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie). De eerste delen van het originele manuscript liggen op de bodem van Atlantische Oceaan. In 1692 wordt het schip Waterlandt op zijn thuisreis door een Frans eskader tot zinken gebracht.
Gelukkig lag er nog een kopie in Batavia, maar toch duurde het een halve eeuw voordat het kruidboek werd uitgegeven. De VOC verbood namelijk de uitgave van het Kruidboek om te voorkomen dat de kostbare botanische kennis van tropische gewassen in handen van Europese rivalen zou vallen.
Georgius Eberhardus Rumphius
Rumphius opent met zijn boek als een van de eersten de deuren van botanische schatkamer van Indonesië. Hierbij vormt Ambon, klein eiland in de Molukse archipel, de uitvalsbasis van zijn onderzoek. Vanaf dit eiland bestudeert hij naast de economische gewassen, zoals de vrucht- en specerijbomen, ook de inheemse flora van de Indische archipel.
Neem bijvoorbeeld tropische parels zoals de kokosnoot, sterfruit, mangistan en doerian op de Ambonese pasar. Maar denk ook aan bloeddiamanten zoals de nootmuskaatboom en kruidnagelboom.
Of denk aan de maanorchidee, een fonkelend sieraad dat menig Hollandse huiskamer opfleurt.
Neem tot slot de curieuze juwelen die Rumphius aantreft langs de stranden en in de oerwouden van Zuidoost Azië: de mythische zeekokosnoot, vleesetende Nepenthes bekerplanten en het gevoelige kruidje-roer-mij-niet.
In deze serie verkennen wij de schatkamer van de flora van de Indische archipel. Met Rumphius en andere beroemde botanici als gids bespreken wij elke twee weken kroonjuwelen uit Azië.
Georg Everhard Rumphius (1627-1702) was een Duits militair, architect, geograaf en koopman. Hij geniet vooral faam voor zijn werk als botanicus faam. Hij verbleef 49 jaar op Ambon en is de auteur van Het Amboinsche kruidboek.
Norbert Peeters is filosoof en archeoloog. In 2016 werd zijn boek Botanische Revolutie, de plantenleer van Darwin genomineerd voor de Jan Wolkers-prijs.
GroenVandaag en Hortus botanicus Leiden hebben in 2017 een exclusieve samenwerking. Hortus Leiden zal een vaste rubriek op GroenVandaag gaan verzorgen, waarin wetenswaardigheden over bloemen & planten uit Azië centraal staan. Dit is de eerste aflevering.
